شركت هاي تجاري، اجتماع دو يا چند شخص حقيقي يا حقوقي به منظور انجام عمليات تجاري و كسب سود را گويند. گرفتن كارت بازرگاني فوري شركت هايي كه هدف از تاسيس آن ها تجارت نيست و اعمال تجاري انجام نمي دهند،شركت هاي حقوقي يا مدني ناميده مي شوند.

- راهنماي ثبت شركت هاي تجاري 

• مفهوم تاسيس شركت

به مجموعه اعمال مادي و حقوقي شركاي اوليه شركت براي ايجاد شخص حقوقي ، تاسيس شركت گفته مي شود كه مي توان از آن به اعمال پيش از تشكيل نيز تعبير كرد.به اين معني در مجموع موسس شركت به كسي اطلاق مي شود كه براي ايجاد شركت پيشقدم مي شود، سرمايه شركت را از طريق جمع كردن شركاي ديگر فراهم مي كند  و مطابق مقررات قانوني اقدامات لازم را براي تشكيل شركت به انجام مي رساند.موسس مي تواند شخص حقوقي يا حقيقي باشد.

• شرايط عمومي و اختصاصي تشكيل شركت هاي تجاري

قبل ازهر چيز،تشكيل شركت نياز به انعقاد قرارداد دارد. بطور كلي قرارداد شركت با ساير قرارداد هايي كه طرفين قرارداد منافع متضاد دارند فرق دارد.در قرارداد خريد و فروش ، اجاره ، قرض ، استخدام و غيره منافع طرفين قرارداد در جهات مختلف است در صورتي كه در قرارداد شركت منافع طرفين قرارداد با يكديگر هماهنگي دارد.
براي تشكيل شركت شرايط و ضوابطي چند بايد مورد توجه قرار گيرد تا علاوه بر تحقق موارد قانوني، نوع و نحوه همكاري شركاء نيز ترسيم و تبيين شود.بنابراين علاوه بر شرايط عمومي عقد قرارداد ، ( قصد و رضايت طرفين قرارداد ، اهليت و صلاحيت طرفين قرارداد ، معين بودن موضوع قرارداد ، قانوني بودن موضوع قرارداد ) موارد ويژه اي نيز تحت عنوان شرايط اختصاصي تدوين شده است كه متقاضيان شركت مي بايست آن ها را مورد مداقه قرار دهند.
قانون مدني ايران در مورد شركت اختياري در ماده 576 مقرر كرده است كه :
" طرز اداره كردن اموال مشترك تابع شرايط مقرره بين شركاء خواهد بود" و در قانون تجارت براي هر يك از انواع شركت ها مقررات مخصوصي پيش بيني كرده است كه از مجموع آن ها مي توان قواعد و مقررات مربوط به شركت هاي تجاري را استنتاج نمود.با در نظر گرفتن اصول و مقررات مزبور شركت تجاري را مي توان چنين تعريف نمود:
شركت تجاري عبارت است از سازماني كه بين دو يا چند نفر تشكيل مي شود كه در آن هر يك سهمي به صورت نقد يا جنس يا كار خود در بين مي گذارند تا مبادرت به عمليات تجاري نموده و منافع و زيان هاي حاصله را بين خود تقسيم كنند.
- بنا به مراتب فوق، عوامل تشكيل شركت هاي تجاري به قرار ذيل است:
1.همكاري بين دو يا چند نفر
2.آوردن حصه
3.مبادرت به عمليات بازرگاني
4.تقسيم سود و زيان
در ذيل به تشريح هر يك از اين موارد مي پردازيم.

• همكاري دو يا چند نفر

ايجاد شركت بستگي به همكاري دو يا چند نفر دارد.اين همكاري ممكن است از طرف شركاء شخصاَ انجام شود يا به اشخاص ديگري نمايندگي دهند كه از طرف آنان امور شركت را اداره نمايند.قانون مدني ايران شركت را اجتماع حقوق مالكين متعدد تعريف كرده است و از مضمون قانون تجارت همكاري چند نفر براي تشكيل شركت مستفاد مي شود شركت با شريك واحد طبق قوانين ايران قانوني نيست.
موضوع همكاري دو نفر به بالا در مواقعي اهميت مخصوص پيدا مي كند كه سازمان هاي دولتي يا شركت هاي بزرگ براي توسعه امور مبادرت به تاسيس شركت هاي فرعي مي نمايند مانند سازمان برنامه كه براي تسهيل كار مبادرت به تاسيس شركت هاي مختلف نموده است يا اينكه دولت براي بعضي از امور شركت هاي مستقلي درست مي كند.اين رويه در كشورهايي كه اغلب امور اقتصادي در دست دولت متمركز مي شود ، بيشتر اهميت دارد و براي آنكه واحدهاي اقتصادي مختلف استقلال و سرعت عمل داشته باشند و تابع مقررات محاسبات عمومي نباشند،واحدهاي مستقلي وجود ندارد و تمام سرمايه از طرف دولت تامين مي شود.همچنين شركت هاي مهم براي تهيه مواد اوليه يا فروش اجناس خود شركت هاي فرعي تشكيل مي دهند كه گرچه ظاهراَ مستقل و مجزا مي باشند ولي چون تمام سرمايه آن ها متعلق به شركت اصلي است از دستورات شركت مادر پيروي مي نمايند.در ايران بعضي از اين شركت ها مانند بانك هاي دولتي و شركت ملي نفت و شركت ملي تلفن ايران به موجب قانوني تشكيل شده اند.قانون تاسيس آن ها اين نوع شركت ها را تجويز كرده است و در ساير موارد براي آنكه قانون رعايت شود در هر شريك كه يك سهم آن را به نام اعضاي هيات مديره قلمداد مي كنند و به اين ترتيب شركت بين شخصيت حقوقي كه آن را تشكيل داده است و مديراني كه از طرف آن تعيين مي شوند تشكيل مي گردد و هر موقع كه مديران تغيير پيدا مي كنند، سهام مديران سابق به نام مديران جديد منتقل مي شوند.اين رويه نه تنها در ايران بلكه در اغلب كشورها معمول است.
قانون تجارت ايران در مواد 94 و 116 و 141 و 162 و 183 و 190 درباره شركت هاي با مسئوليت محدود و شركت هاي تضامني و شركت مختلط غير سهامي و شركت نسبي و شركت هاي تعاوني لزوم همكاري و  مشاركت دو يا چند نفر را تصريح مي كند ، ولي درباره شركت هاي سهامي تصريحي به اينكه شركت بين دو يا چند نفر تشكيل مي شود نشده و ماده 21 قانون تجارت مقرر مي دارد كه شركت سهامي شركتي است كه براي امور تجاري تشكيل و سرمايه آن به سهام تقسيم شده و مسئوليت صاحبان سهام محدود به سهام آن ها است ولي از مجموع مواد بعدي چنين مستفاد مي شود كه قانون تجارت شركت سهامي را نيز بدون وجود شريك نمي تواند تصور كند.

• آوردن حصه : نقد ، اموال، صنعت

طبق تعريف ماده 571 قانون مدني ، شركت عبارت است از اجتماع حقوق مالكين متعدد در شيء واحد به نحو اشاعه ، بنابراين اشخاصي كه در شركت وارد مي شوند بايد داراي حقوق مالكيتي باشند تا آن را در شركت بگذارند، همچنين قانون تجارت درباره هر شركت تصريح مي كند كه سرمايه شركت به چه نحوي بايد پرداخت گردد.در اغلب قوانين خارجي الزام شركاء به آوردن حصه تصريح شده است، مثلاَ در ماده 1833 قانون مدني فرانسه تصريح شده است كه هر شريك بايد در شركت وجه نقد يا اموال ديگر يا صنعت خود را بگذارد.
چنانچه شريكي حصه در شركت نياورد مشاركت او در شركت تحقق پيدا نمي كند و چنانچه در پرداخت حصه تاخير شود به موجب اغلب قوانين خسارت تاخير تاديه تعلق مي گيرد و حتي شريك مسئول جبران خسارات وارده شمرده مي شود و نيز ممكن است مشاركت او در شريك باطل گردد.بطور كلي حصه كه در شركت گذاشته مي شود يا بصورت نقد است يا به صورت جنس يا به صورت صنعت و هنر يا كار شريك.

• آورده نقدي

آورده نقدي عبارت است از اينكه شريك مبلغي وجه نقد در شركت مي آورد.جز در مورد شركت هاي سهامي و شركت هاي مختلط سهامي و غير سهامي قانون تجارت ايران پرداخت تمام آورده نقدي را الزامي مي داند و در مورد شركت هاي سهامي در صورتي كه سهام با نام باشند پرداخت يك سوم سرمايه را و در صورتي كه سهام بي نام باشند، پرداخت نصف سرمايه را در موقع تاسيس شركت الزامي مي داند.ضمناَ قانون تجارت نسبت به اشخاصي كه در پرداخت آورده خود تعلل مي كنند پرداخت خسارت تاخير تاديه را از قرار 12 درصد در سال مقرر كرده است و در صورت تعلل بيشتر و در صورتي كه اساسنامه پيش بيني كرده باشد به شركت اجازه ابطال سهام شريك متخلف را داده است.

• آورده غير نقدي

آورده غير نقدي عبارت است از اينكه شريكي در عوض وجه نقد سرمايه خود را به صورت جنس يا حقي بر اموال يا صنعت و هنر خود به شركت وارد مي كند.
آورده غير نقدي به صورت جنس عبارت از اين است كه شريك مالي را به عنوان سرمايه در شركت مي گذارد مانند زمين، خانه ، ماشين آلات ،اثاثيه و غيره
آورده غير نقدي به صورت حقي بر اموال عبارت است از آنكه شريك مال مورد بحث را به شريك انتقال نمي دهد ، بلكه به شركت اجازه مي دهد از منافع آن استفاده كند.مثلاَ مالك خانه يا مالك كارخانه استفاده از ملك يا كارخانه خود را به شركت واگذار مي كند به همين ترتيب ممكن است شخصي وجه نقد به شركت قرض بدهد و منافع آن را به عنوان سرمايه در شركت بگذارد در اين صورت شريك مزبور نسبت به منافع وجه مزبور شريك شركت محسوب مي شود و نسبت به اصل وجه طلبكار شركت مي باشد.شريك مزبور نسبت به منافع آورده خود به نسبت منافع حاصله در شريك شركت است و در موقع انحلال شركت بابت اصل سرمايه خود جز مانند يك طلبكار عادي چيزي دريافت نمي كند.
آورده غير نقدي به صورت صنعت يا هنر  عبارت است از اينكه شخصي به جاي گذاشتن پول نقد در شركت تعهد مي كند براي شركت كار كند و حاصل كار و هنر خود را تخصيص به شركت دهد.اين موضوع اغلب در شركت هاي مختلط پيش مي آيد كه عده اي از شركاء سرمايه مي گذارند و عده اي از شركاء تقبل مي كنند براي شركت كار كنند.راجع به اين موضوع كه اشخاص شهرت و نفوذ خود را مي توانند در شركت به جاي سرمايه به حساب بياورند يا خير موضوع قدري قابل تامل است.زيرا اگر شخصي نفوذ و شهرت خود را در ادارات دولتي بخواهد به حساب بياورد چون عمل مزبور غيرمشروع است اساساَ معامله باطل است ولي اگر شهرت تجاري بازرگاني كه داراي سابقه طولاني بوده و شهرت مزبور به شركت اجازه تحصيل اعتبار در نزد بازرگانان و بانك ها به شركت بدهد ، عمل مزبور امر تجارتي محسوب مي شود.
موضوعي كه در آورده غير نقدي اهميت دارد تقويم بهاي آنست ، زيرا شركا شركت معمولاَ به نسبت آورده خود سهيم در منافع و ضرر شركت مي باشند و همچنين چون اساساَ سرمايه شركت جوابگوي تعهدات شركت است تقويم آورده غير نقدي بايد براي اشخاص ثالث اعتبار داشته باشد.در شركت هاي اشخاص كه شركاء مسئوليت تضامني دارند، تقويم بهاي آورده غير نقدي چندان اهميتي ندارد.زيرا اعتبار شخصي شركاء ضامن تعهدات آن هاست ولي در شركت هاي سرمايه كه فقط سرمايه شركت جوابگوي تعهدات آن هاست، تقويم آورده هاي غيرنقدي اهميت بخصوص دارد و از اين نظر اغلب قوانين تشريفات مخصوص و تضميناتي براي تقويم آورده هاي غير نقدي قائل شده اند.

• مبادرت به عمليات بازرگاني

همچنانكه در تعريف شركت تجاري گفتيم، اساس شركت تجاري بر انجام معاملات تجاري است و آن اعمال همان است كه در ماده 2 قانون تجارت ذكر شده است معذلك چون در بند 4 ماده 3 گفته شده است كه كليه معاملات شركت هاي تجاري معاملات بازرگاني است براي رفع هر گونه توهم بايد گفت كه معاملات در غير منقول و يا براي حوائج شخصي اگر چه از طرف شركت هاي تجاري باشد تجاري محسوب نيست.

• تقسيم سود و زيان

شركت تجاري اصولاَ براي تحصيل نفع تشكيل مي شود و به اين ترتيب شركت با اشاعه و انجمن هايي كه براي كارهاي عام المنفعه تشكيل مي شوند، تفاوت پيدا مي كند.نحوه ي تقسيم سود و زيان قبل از آغاز فعاليت شركت بايد براي شركاء روشن باشد.بديهي است كه به طور معمول، نسبت تقسيم سود و زيان بين شركا مي بايست مساوي باشد يعني يك شريك به همان ميزان كه سود مي برد در زيان نيز سهيم باشد.تعيين اين مهم بر عهده اساسنامه شركت است.
ماده 20 قانون تجارت ايران، بسته به نوع شركت ، شركت هاي تجاري را بر هفت قسم تقسيم نموده است:
1.شركت سهامي
2.شركت با مسئوليت محدود
3.شركت تضامني
4.شركت مختلط غير سهامي
5.شركت مختلط سهامي
6.شركت نسبي
7.شركت تعاوني توليد و مصرف
اغلب قوانين دنيا براي شركت هاي تجاري شخصيتي مستقل و مجزي از شخصيت شركاء قائل شده اند و سازماني براي آن ها پيش بيني نموده اند كه بر اساس آن امور شركت اداره مي شود.
قرارداد شركت موجد شخصيت حقوقي است و شركت شخصيتي جداگانه از شخصيت شركاء دارا خواهد بود.اين موضوع درباره شركت هاي تجاري در ماده 583 قانون تجارت ايران به شرح ذيل تصريح شده است:
" كليه شركت هاي تجاري مذكور در اين قانون شخصيت حقوقي دارند".
شخصيت حقوقي در قوانين اغلب كشورها براي شركت هاي سهامي پيش بيني شده و در مواردي هم كه قانون ساكت باشد يا ابهام داشته باشد ، رويه قضايي محاكم شخصيت حقوقي را تاييد مي كند.
در رابطه با شركت هاي تجاري ، ماده ي 195 قانون تجارت مقرر كرده است : «ثبت كليه ي شركت هاي مذكور در اين قانون الزامي و تابع جميع مقررات قانون ثبت شركتها است ».ماده ي 2 قانون ثبت شركت ها نيز (مصوب 1310) ،ثبت شركت هاي تجاري را الزامي تلقي كرده و براي مديران شركتي كه به ثبت نرسيده باشد،جزاي نقدي معين نموده و اضافه كرده است كه «...در صورت تقاضاي مدعي العموم،حكم انحلال شركت متخلف نيز صادر خواهد شد».

• ثبت شركت هاي تجاري

مرجع ثبت شركت ها در تهران"اداره ثبت شركت ها و مالكيت صنعتي" و براي خارج از آن اداره ثبت اسناد،مركز اصلي شركت است كه دفتر مخصوصي براي اين كار در نظر گرفته شده است.

• به موجب قوانين ايران،كساني كه مي توانند در ايران شركت ثبت نمايند عبارتند از:

1-كليه ي اشخاص حقيقي و حقوقي اعم از ايراني و خارجي مي توانند در ايران شركت ثبت نمايند.
2-دارا بودن سوء پيشينه اشخاص مانعي جهت ثبت شركت نيست فقط نمي توانند جزء هيئت مديره،مدير عامل و يا بازرسين شركت باشند.
3-اشخاص خارجي مي توانند بدون شريك ايراني به صورت مالكيت 100% در ايران شركت ثبت نمايند.
4-چند شركت با هم مي توانند بدون وجود اشخاص حقيقي شركت مستقلي ثبت نمايند.(Joint Venture) به منظور ايجاد اشتغال در ايران،سعي شده است تا اين روند در ايران راحت طي گردد. (مدارك لازم گواهي ثبت شركت+ كپي مدارك هويتي نمايندگان آن ها)
براي ثبت شركت اظهارنامه تقاضاي ثبت و تقاضانامه ثبت شركت بايد بر اساس قانون و آيين ثبت شركت تقديم گردد و براي انجام اين امر اوراق چاپي مخصوص به وسيله اداره ثبت شركت ها تهيه و تنظيم شده كه متقاضي ثبت شركت آن ها را در دو نسخه تنظيم و تسليم مرجع ثبت مي نمايد.
وفق ماده 196 قانون تجارت اسناد و نوشتجاتي كه براي به ثبت رسانيدن شركت لازم است در نظامنامه وزارت عدليه معين شده كه به طور خلاصه به شرح ذيل مي باشد:
1.شركت نامه حاوي مشخصات شركت
2.اساسنامه
3.صورتجلسه مجمع عمومي
4.صورتجلسه انتخاب هيات مديره و قبولي آنان
5.رسيد سرمايه
جهت ثبت شركت، پس از تعيين شركا و انتخاب نوع شركت، مدارك مورد نياز براي هر نوع از شركت را فراهم آوريد.سپس به سامانه ي اداره ي ثبت شركت ها به نشاني http://irsherkat.ssaa.ir مراجعه نماييد.
مراحل ثبت نام در سامانه اداره ثبت شركت ها به قرار ذيل است:

• تكميل اطلاعات متقاضي( وارد نمودن شماره ملي شخص در صورت ايراني بودن و شماره گذرنامه در صورت خارجي بودن. سپس معلوم كردن نوع شركت كه آيا شعبه ي خارجي است يا نمايندگي يك شركت خارجي؛ وارد كردن اطلاعات مربوط به نام متقاضي نظير نام، نام خانوادگي، وارد نمودن سمت متقاضي مبني بر اينكه اصيل است يا وكيل ، درج اطلاعات مربوط به امضاكننده دفتر مشخص كردن سمت امضا كننده دفتر كه آيا از مديران است يا شركاء يا سهامداران يا وكيل رسمي وسپس كليك بر روي كليد گام بعدي)
• وارد نمودن پنج اسم انتخابي براي نام شركت به ترتيب اولوليت.

با انتخاب نام شركت يك كد رهگيري به شما داده مي شود. بدين منظور، در قسمت اسامي درخواستي،پنج نام را به ترتيب اولويت وارد كنيد.جهت انتخاب نام،نام هايي را انتخاب كنيد كه:
الف) خارجي نباشد،
ب) قبلاَ به ثبت نرسيده باشد
ج)داراي معنا و مفهوم باشد
د) با فرهنگ انقلاب اسلامي مطابقت داشته باشد

• وارد نمودن موضوع شركت بر اساس نوع فعاليت و مدت آن. ابتدا انتخاب نوع فعاليت بالاترو سپس مدت فعاليت بر اساس اينكه محدود يا نامحدود باشد و در صورت محدود بودن تعيين حداكثر مدت فعاليت به ماه.
• درج آدرس مركز اصلي شركت با كد پستي و يك تلفن ثابت.
• مشخص نمودن سرمايه شركت.
• مشخص كردن تعداد و ارزش سهم براي شركت
• انتخاب گزينه وجود يا عدم وجود مجوز براي فعاليتهايي كه نياز به مجوز از سازمان يا ارگانهاي خاص دارند و وارد كردن شماره مجوزو تاريخ مجوز در صورت نياز به وجود آن.
• وارد نمودن مشخصات اعضاي شركت.
• پر نمودن فيلد تاريخ شروع سمت، مدت تصدي، تاريخ پايان اعتبار سمت و ... مشخص كردن وضعيت حق امضاء و در نهايت كليد ثبت سمت شخص.
• پر كردن اطلاعات مربوط به نمايندگان قانوني. نماينده مورد نظر، نوع نمايندگي، مستند نمايندگي، شماره و تاريخ مستند نمايندگي. و تاريخ شروع و پايان نمايندگي در صورت وجود نماينده.
• ثبت اطلاعات مربوط به تأسيس شعبه چنانچه شعبه اي وجود داشته باشد.
• تكميل اطلاعات سال مالي شركت و اطلاعات روزنامه شركت با انتخاب از فهرست روزنامه شركت.
• تايپ اطلاعات متن اظهارنامه، اساسنامه و شركتنامه.
• انتخاب گزينه تأييد مدارك مورد نياز، پذيرش نهايي و دريافت رسيد پذيرش اينترنتي.
• امضاي مدارك تأييدشده و پرينت شده از طريق سامانه توسط اعضاي شركت.
• بعد از اتمام، سامانه يك شماره ثبت مي دهد كه براي چاپ در روزنامه به آن احتياج خواهد بود

سپس،كارشناس حقوقي به بررسي اطلاعات وارد شده مي پردازد ، اگر داراي نقص باشد براي شما درسامانه ابلاغ رفع نقص ارسال مي گردد و بايد نقص را رفع نماييد ودر صورت عدم نقص اطلاعات ، آن را تاًييد مي كند.پس از پذيرش اينترنتي از طريق سامانه و اخذ تاًييديه ي پذيرش ، بايد نسخ اصلي صورت جلسات تنظيمي و ضمائم آن ها را از طريق باجه هاي پست به صورت سفارشي به آدرس ذكر شده در تاًييديه ي پذيرش ارسال نماييد و از مراجعه ي حضوري به منظور تحويل مدارك خودداري كنيد.
با  ارسال مدارك،ممكن است 3 حالت براي پرونده شما اتفاق بيفتد:
1-رد پرونده
2-نقص پرونده
3-صدور آگهي
در صورت وضعيت صدور آگهي، اداره ثبت شركت ها با درخواست ثبت شركت مورد نظر موافقت نموده و نسبت به صدور آگهي اقدام مي نمايد كه در اينصورت بايد شخص متقاضي يا وكيل ثبت شركت براي اخذ مدارك ثبتي و امضاء ذيل دفاتر به اداره مراجعه نمايد.
پس از آنكه درخواست ثبت شركت در دو نسخه با ضمايم تسليم متصدي ثبت گرديد يك نسخه از آن در پرونده ضبط كرده و مندرجات آن را در دفتر مخصوص ثبت شركت ها به ثبت مي رساند و متصدي مزبور نسخه ثاني آن را با قيد تاريخ و شماره ثبت پس از امضاء و مهر به متقاضي تسليم مي نمايد.
ضمناَ خلاصه اي از وضعيت شركت در دفتر جداگانه اي كه حاوي شماره رديف ثبت شركت و خلاصه مفاد شركت نامه و اساسنامه مي باشد در صفحه مربوط به همان شركت ثبت مي شود و متقاضي ثبت دفتر را با اصل تصديق مي نمايد.
به موجب ماده 197 ق.ت كه مي گويد:"در ظرف ماه اول تشكيل شركت خلاصه شركت نامه و منضمات آن طبق نظامنامه وزارت عدليه اعلان خواهد شد".انتشار ثبت در ظرف ماه اول تشكيل شركت به انضمام خلاصه اي از شركت نامه و پيوست هاي آن منتشر مي گردد.